BRYAN DOERRIES
The Theater of War
εκδ. Knopf
Τι μπορούν να μας διδάξουν σήμερα οι αρχαίες τραγωδίες, πόσο επίκαιρα είναι τα μηνύματά τους, ποια είναι η οικουμενική και διαχρονική αξία τους; Μπορούν άραγε να βοηθήσουν στην ανακούφιση των βασανισμένων από τις φανερές και αθέατες πληγές του πολέμου ή φυσικών καταστροφών; Ο ιδρυτής του «Θεάτρου του Πολέμου» Μπράιαν Ντέρις, όπως περιγράφει στο ομώνυμο βιβλίο του, είναι πεπεισμένος ότι η σοφία των αρχαίων τραγωδών μας βοηθάει να ανακαλύψουμε τους εαυτούς μας, να αναζητήσουμε την αλήθεια, να διαχειρισθούμε καλύτερα τις «παράπλευρες απώλειες», μέσα και έξω από τα πεδία της μάχης.
Με πάθος ευαγγελιστή έχει κάνει σκοπό της ζωής του να αναδείξει τη «θεραπευτική» αξία της αρχαίας τραγωδίας σκηνοθετώντας θεατρικές παραστάσεις σε στρατιωτικές βάσεις, νοσοκομεία, ιατρικές σχολές και φυλακές, από την Αμερική μέχρι την Ιαπωνία, από το Πεντάγωνο, μέχρι τη βάση Γκουαντάναμο στην Κούβα.
Η επώδυνη εμπειρία που έζησε ο ίδιος με την κοπέλα του, που πέθανε από κυστική ίνωση σε ηλικία 22 ετών και με τον πατέρα του, που υπέκυψε στον διαβήτη σε ηλικία 66 ετών, τον ώθησε να προστρέξει για στήριγμα στους τραγικούς ποιητές της αρχαίας Ελλάδας, τους οποίους είχε σπουδάσει στο κολέγιο Κένιον του Οχάιο. Οταν τον Φεβρουάριο 2007 διάβασε ένα άρθρο για την πλημμελή ιατρική φροντίδα που προσφέρονταν σε βετεράνους των πολέμων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, απευθύνθηκε στον αμερικανικό στρατό με μία τολμηρή πρόταση.
Να σκηνοθετήσει παραστάσεις αρχαίων ελληνικών τραγωδιών, όπως του «Φιλοκτήτη» και του «Αίαντα» του Σοφοκλή, με το σκεπτικό ότι οι εμπειρίες των ηρώων σ’ αυτές τις τραγωδίες, θα βοηθούσαν στρατιωτικούς και τις οικογένειές τους να δραπετεύσουν από το παρελθόν, να ανακουφισθούν από τον πόνο και να απαλύνουν τις παρενέργειες του μετατραυματικού άγχους, που κατέτρεχε πολλούς από αυτούς με την επιστροφή τους στην Αμερική.
Η μεγάλη απήχηση που είχε η πρώτη παράσταση σε 400 πεζοναύτες στο Σαν Ντιέγκο τον Μάιο 2008, ενίσχυσε την πίστη του στη λυτρωτική δύναμη του αρχαίου δράματος, καθώς διαπίστωσε πόσο καίρια τα αρχαία λόγια άγγιζαν σύγχρονες ψυχές, πόσο έντονα ξεφύτρωναν τα συναισθήματα της οργής, ενοχής, θλίψης, τιμής και προδοσίας σε νέους Φιλοκτήτες και Αίαντες.
Τον χειμώνα του 2009 παρουσίασε τον «Φιλοκτήτη» σε 250 αξιωματικούς στο Πεντάγωνο με πρωταγωνιστή τον γνωστό ηθοποιό Πολ Τζιαμάτι και ακολούθησε ένα συμβόλαιο για παραστάσεις της αρχαίας τραγωδίας σε 100 στρατιωτικές εγκαταστάσεις στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό. Εκεί αναδύθηκαν οι εσωτερικές συγκρούσεις για τον σωστό και το άδικο, ο θυμός για την παραβίαση του κώδικα ηθικής, η οργή για την εγκατάλειψη από τους ανωτέρους, οι τύψεις για τους χαμένους συντρόφους, η κατάθλιψη, που οδηγεί σε ρήξη με την οικογένεια και την κοινωνία, το φάσμα της αυτοκτονίας.
Αν όμως οι τραγωδίες του Σοφοκλή βοηθούσαν τους στρατιώτες και τις οικογένειές τους να ανακουφισθούν από τα τραύματα του πολέμου, άλλες τραγωδίες αποδείχθηκαν διδακτικές στην αντιμετώπιση διαφορετικών κοινωνικών ζητημάτων, όπως ο «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου, που από το καλοκαίρι του 2009 παρουσιάσθηκε σε σωφρονιστικούς υπαλλήλους διαφόρων φυλακών.
Στη διαβόητη βάση του Γκουαντάναμο ο συγγραφέας συνειδητοποιεί ότι οι κρατούμενοι αισθάνονται ως σύγχρονοι Προμηθείς από το μαρτύριο της πολύχρονης και ακραίας απομόνωσης που υφίστανται χωρίς δίκη, καταφεύγοντας σε αυτοκτονίες και απεργίες πείνας. Από την άλλη πλευρά, οι περισσότεροι δεσμοφύλακες εμφανίζονται άτεγκτοι στην εφαρμογή του νόμου και της τάξης, καθώς αντιμετωπίζουν προκλήσεις από φανατικούς «μαχητές του εχθρού», μερικοί όμως φαίνονται συμπονετικοί και βιώνουν τη δική τους απομόνωση. Η εμπειρία του πάντως από το Γκουαντάναμο έπεισε τον συγγραφέα ότι η Αμερική θα ανακτήσει το ηθικό ανάστημά της μόνο με τη διεξαγωγή μιας δίκαιης δίκης.
Η συμπόνια προς τους ετοιμοθάνατους και τους πάσχοντες από ανίατες ασθένειες, όπως την έζησε και ο ίδιος με το κορίτσι του και τον πατέρα του, τον παρακίνησε να παρουσιάσει σε ιατρικές σχολές και νοσοκομεία τις «Τραχίνιες» του Σοφοκλή, όπου ο Ηρακλής, που βασανίζεται από αφάνταστους πόνους, ζητεί από τον γιο του να τον βοηθήσει να πεθάνει. Τα ηθικά διλήμματα και τα συναισθήματα γύρω από τη φροντίδα ετοιμοθάνατων, τον αναπόφευκτο θάνατο, την αγωνία των συγγενών, ιατρών και νοσηλευτών, την επιλογή της ευθανασίας, είναι εξίσου επίκαιρα και βασανιστικά σήμερα, όπως ήταν πριν από 2.500 χρόνια.
Για τον συγγραφέα, η αρχαία τραγωδία εξακολουθεί να μας αγγίζει 2.500 χρόνια αργότερα, μας βοηθάει να αναζητήσουμε την αυτογνωσία και την αλήθεια, να διδαχθούμε από τις πράξεις και τα λάθη μας, να γιατρευθούμε ως κοινότητα, όπως γινόταν στην αρχαία Αθήνα με το «θεραπευτήριο της ψυχής», το Θέατρο του Διονύσου, κτισμένο δίπλα στο Ιερό του Ασκληπιού. Αυτό το ελπιδοφόρο μήνυμα τάχθηκε να διαδώσει και ο ίδιος με το δικό του θέατρο.
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.
Πηγή: εφημ. Η Καθημερινή, 1.11.2015
