Γράφει ο Δρ. Σπυρίδων Κατσούλας, Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Reading, συνεργάτης της Έδρας «Θουκυδίδης» ΓΕΕΘΑ-Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Σε τι συνίσταται η μεγαλοφυΐα; Είναι θείο χάρισμα, έμφυτο ταλέντο ή μήπως είναι χαρακτηριστικό επίκτητο, προϊόν σκληρής εργασίας και άρτιας εκπαίδευσης; Είναι θέμα οξύνοιας του μαθητή ή μήπως είναι θέμα οξυδέρκειας του δασκάλου, ενός που θα γαλουχήσει και θα καλλιεργήσει την στρατηγική κριτική ικανότητα των μαθητών του;
Ο σπουδαίος Πρώσος θεωρητικός του πολέμου Καρλ φον Κλαούζεβιτς αφιέρωσε το τρίτο μόλις κεφάλαιο του έργου του Περί Πολέμου, στην έννοια της πολεμικής μεγαλοφυΐας. Καθότι ο πόλεμος είναι το πεδίο φυσικού μόχθου, αβεβαιότητας και τυχαίου, λέει ο Κλαούζεβιτς, απαιτείται ένας αρμονικός συνδυασμός ψυχικών δυνάμεων εκ μέρους του ηγέτη. Απαιτείται θάρρος και αποφασιστικότητα, αλλά και πνεύμα, και εσωτερική διαύγεια, αυτό που στα γαλλικά αποδίδεται ως “coup d’oeil”, η διορατική ικανότητα δηλαδή που θα καθοδηγήσει τον ηγέτη μέσα στην ομίχλη του πολέμου. Τελικά, συμπεραίνει ο Κλαούζεβιτς, «στα φιλέρευνα πνεύματα μάλλον παρά στ’ αντιδραστικά, στις ευρείες διάνοιες παρά στις προικισμένες για μία μόνην ειδικότητα, στα ισορροπημένα μυαλά παρά στα ένθερμα θα προτιμήσουμε να εμπιστευθούμε τη σωτηρία των αδελφών και των παιδιών μας, καθώς και την τιμή και την ασφάλεια της πατρίδας.»
Είναι μια κορυφαία στιγμή στην παγκόσμια ιστορία η συνάντηση των δύο μεγαλοφυών της στρατηγικής και της φιλοσοφίας, του Αλεξάνδρου ο οποίος δημιούργησε μια από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες της αρχαιότητας χωρίς να χάσει ούτε μια μάχη, και του Αριστοτέλη ο οποίος έθεσε τα θεμέλια της παγκόσμιας φιλοσοφίας. Μια στιγμή που, παραδόξως, δεν έχει λάβει την προσοχή που της αρμόζει, παρά μόνο ως μέρος ευρύτερων μελετών περί Αλεξάνδρου ή περί Αριστοτέλη. Είναι λοιπόν για πολλούς λόγους αξιέπαινη η εξιστόρηση και ανάλυση της συνάντησής τους από τον Ιωάννη Παρίση.
Οι δυσκολίες είναι μεγάλες. Καταρχάς, είναι ελάχιστες οι πηγές και οι πληροφορίες για την τριετή φοίτηση του νεαρού Αλεξάνδρου υπό τον Αριστοτέλη. Ο γόρδιος δεσμός που καλείται προπάντων όμως να λύσει ο συγγραφέας είναι το πώς στοιχειοθετείται η επίδραση του δασκάλου στα κατορθώματα του μαθητή. Θα γεννούσε κι άλλες τέτοιες στρατηγικές μεγαλοφυΐες ο Αριστοτέλης εάν αφιέρωνε το έργο του στην εκπαίδευση στρατιωτικών ηγητόρων; Θα είχε ανάλογη επιτυχία ο Αλέξανδρος εάν δεν μάθαινε από τον Αριστοτέλη την ορθολογική κρίση των πραγμάτων και την αξία της σφαιρικής γνώσης και του μέτρου;
Η θέση του συγγραφέα είναι σαφής και πειστική: «χωρίς την ηθική φιλοσοφία, τη λογική, τις γνώσεις της γεωγραφίας, της γεωμετρίας, αλλά και την ποίηση, τη μουσική, τη λογοτεχνία και όλες τις άλλες επιστημονικές γνώσεις που του μετέδωσε ο σοφός Σταγειρίτης, θα ήταν μάλλον ένας συνήθης κατακτητής, χαρισματικός μεν, αλλά χωρίς το κατάλληλο πνευματικό και επιστημονικό υπόβαθρο, και την καλλιέργεια που διακρίνει μία συγκροτημένη ηγετική προσωπικότητα.» (σσ. 215-216).
Ο απλός, προσιτός, σχεδόν κινηματογραφικός λόγος του συγγραφέα, μας ταξιδεύει στις σελίδες του βιβλίου του ξεκινώντας από την ζωή και το έργο του Αριστοτέλη πριν περάσει στην κορυφαία στιγμή της συνάντησής του με τον νεαρό Αλέξανδρο στη σχολή της Μίεζας στους πρόποδες του όρους Βερμίου. Το βιβλίο, όμως, συνεχίζει και πέρα από αυτήν την συνάντηση, παρουσιάζοντας την εξέλιξη της αμφίδρομης σχέσης τους, όσο ο Αλέξανδρος προέλαυνε στην Ασία και ο Αριστοτέλης δίδασκε στην Αθήνα λαμβάνοντας, πέρα από οικονομική βοήθεια, ευρήματα ανεκτίμητης αξίας από τις εκστρατείες του πρώην μαθητή του, φτάνοντας τελικά μέχρι την ρήξη των σχέσεών τους.
Η παρουσίαση της ολιστικής και ορθολογικής σκέψης του Αριστοτέλη στο πρώτο μέρος του βιβλίου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να εκτιμήσουμε και να κατανοήσουμε την ολιστική και ορθολογική συμπεριφορά του Αλεξάνδρου τόσο στο πεδίο της μάχης απέναντι σε αριθμητικά υπέρτερους εχθρούς, όσο και στην διοίκηση εκ μέρους αυτού του σπουδαίου Μακεδόνα, μιας τεράστιας αυτοκρατορίας. Και αν η αυτοκρατορία αυτή διαλύθηκε σχετικά γρήγορα μετά τον θάνατό του, είναι αδιάψευστος μάρτυρας της στρατηγικής του οξυδέρκειας το γεγονός ότι στις μέρες μας μνημονεύεται όχι ως βάναυσος κατακτητής, παρά τον τεράστιο φόρο αίματος που στοίχισαν οι προελάσεις του, αλλά ως υποδειγματικός ηγέτης και στρατηλάτης, με τους κατακτημένους να είναι περήφανοι που πέρασε από τα μέρη τους ο Αλέξανδρος και πόλεις στα βάθη της Ασίας να διατηρούν ακόμα το όνομά του.
Ο λόγος, σύμφωνα με τον Ιωάννη Παρίση, είναι ότι ο Αλέξανδρος κατόρθωσε να εφαρμόσει στην υψηλή του στρατηγική τον κατάλληλο συνδυασμό σκληρής και ήπιας ισχύος, ή έξυπνης ισχύος, όπως αυτή περιγράφεται σήμερα, πολλούς αιώνες αργότερα, στην ορολογία των διεθνών σχέσεων. Θα ήταν άραγε αυτό δυνατόν από μεριάς του Αλεξάνδρου χωρίς την διδασκαλία του Αριστοτέλη περί επιδίωξης του μέτρου και περί Πολιτείας ως τάξης και βίου της πόλης;
Το βιβλίο του Ιωάννη Παρίση είναι πρωτότυπο, επίτευγμα αξιοσημείωτο λόγω της πληθώρας συγγραμμάτων περί Αριστοτέλη και Αλεξάνδρου, όχι απλά στην ελληνική αλλά στην παγκόσμια βιβλιογραφία, αλλά και εντελεχές, κατά τον αριστοτελικό όρο, εκπληρώνει δηλαδή τον σκοπό της ύπαρξής του. Παρουσιάζει πώς η αριστοτελική φιλοσοφία του ορθολογισμού, της σφαιρικής γνώσης και της έμφασης στο μέτρο, επέδρασαν καθοριστικά στην διαμόρφωση της οξυδερκούς πολιτικής και στρατηγικής κριτικής ικανότητας του Αλεξάνδρου.
Η αξία του βιβλίου έγκειται στο ότι καταδεικνύει μέσα από την κορυφαία στιγμή της συνάντησης των δυο μεγαλοφυών το ότι η στρατηγική ιδιοφυΐα προϋποθέτει εκπαίδευση πέραν των στενών ορίων της στρατηγικής τέχνης. Προϋποθέτει την ανθρώπινη ολοκλήρωση του ηγέτη που προσφέρει μόνο η ευρύτερη παιδεία και η καλλιέργεια του πνεύματος. Αυτό είναι που διακρίνει τον χαρισματικό από τον μεγαλοφυή. Έτσι επιτυγχάνεται η ομηρική αρετή της αγχίνοιας που δίδαξε ο Αριστοτέλης στον Αλέξανδρο. Το κατά Κλαούζεβιτς «φιλέρευνο πνεύμα», η ευρεία διάνοια και ο ισορροπημένος νους του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν μπορούν παρά να οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην κορυφαία στιγμή της συνάντησής του και της διδασκαλίας του από τον Μεγάλο Αριστοτέλη. Περισσότερες πληροφορίες, δείγμα του βιβλίου, και οδηγίες παραγγελίας στο: https://arisalex.wordpress.com.
Πηγή: Ι. Παρίσης
