Gregory Nagy, Η Ελλάδα είναι μεγαλύτερη από την Ευρώπη

Ο ουγγρικής καταγωγής Γκρέγκορι Ναζ θεωρείται ο πιο σημαντικός μελετητής του Ομήρου στην εποχή μας. Καθηγητής Κλασσικής Ελληνικής Φιλολογίας και Συγκριτικής Γραμματολογίας στη Παναπιστήμιο Χάρβαρντ των ΗΠΑ καθώς και επικεφαλής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του πανεπιστημίου, έχει αφιερώσει τη ζωή του στην επιστημονική μελέτη της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Τον συναντήσαμε στην Αρχαία Ολυμπία, την περασμένη Τρίτη, στο πλαίσιο του Πρώτου Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου με θέμα “Αθλήματα, Πολιτική και Πολιτισμός”, που διοργάνωσε η Διεθνής Ολυμπιακή Ακαδημία σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Χάρβαρντ.

 

 

Πώς ένας Αμερικανός ουγγρικής καταγωγής φτάνει να ασχοληθεί με την κλασσική ελληνική φιλογολία;

Ξεκίνησα ωσς γλωσσολόγος. Μελέτησα τα Νέα Ελληνικά παράλληλα με τα Αρχαία, διότι με ενδιέφερε η μεθοδολογία. Αλλά μέσα από την εργασία μου ως καθηγητή στο Χάρβαρντ άρχισε να με συνεπαίρνει όλο και περισσότερο ο Όμηρος, και έτσι μπήκα στη λογοτεχνία από την πίσω πόρτα.

Τι σας προσείλκυσε ειδικά στον Όμηρο;

Ο Όμηρος είναι η .... παιδική χαρά για έναν γλωσσολόγο. Πρόκειται για ένα από τα πιο ακριβή συστήματα ανθρώπινης έκφρασης όλων των εποχών. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια δεν αναπτύχθηκαν σε έναν τόπο και χρόνο, ααλλά μέσα από την πιο εκλεπτυσμένη αλληλεπίδραση με το κοινό, σε διάστημα τουλάχιστον 1.000ξ με 1.5000 χρόνων. Δεν υπάρχει συλλαβή στον Όμηρο που νε μην έχει δοκιμαστεί στο χρόνο.

Δηλαδή, δεν υπήρχε ένα ιστορικό πρόσωπο που λεγόταν Όμηρος;

Δεν υπήρχε ένας Όμηρος. Υπήρχαν πολλοί Όμηροι στην Μικρά Ασία και στα μεγάλα νησιά, ειδικά στη Λέσβο, τη Χίο και τη Σάμο. Η φιγούρα του Ομήρου εξελίσσεται στο χρόνο.

Και η Ιθάκη δεν είναι.... η Ιθάκη;

Και επ' αυτού οι απόψεις διίστανται. Διότι υπάρχει και η Κεφαλονιά και σε κάποιο σημείο της Οδύσσειας λέει ότι η Ιθάκη είναι το πιο δυτικό από όλα τα Ιόνια νησιά. Δεν έχω την απάντηση. Έχω κάποιες τεχνικές – γλωσσολογικές και ανθρωπολογικές – που με κάνουν ίσως να βλέπω τα πράγματα διαφορετικά.

Γιατί όμως ένας “κανονικός” άνθρωπος – και όχι ένας γλωσσολόγος- να διαβάσει Όμηρο σήμερα;

Ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ., στην κλασική Αθήνα, γνώρισαν ότι η ομηρική ποίηση ήταν η καλύτερη απόσταξη για να καταλάβει κάποιος όλα όσα είναι σημαντικά στη ζωή: πώς να είσα άνθρωπος, πώς να ζήσεις και πώς να πεθάνεις. Ο Ηρόδοτος λέει ότι μόνο εάν έχεις διαβάσει Ησίοδο και Όμηρο μπορείς να θεωρηθείς πολιτισμένος άνθρωπος.

Ο Όμηρος είναι υποτιμημένος στην Ελλάδα σήμερα σε σχέση με τους κλασικούς φιλοσόφους;

Νομίζω ότι είναι σημαντικό να επιστρέψουμε στα βασικά. Αυτά τα έργα δεν ήταν “ατυχήματα” κάποιας διάνοιας. Ήταν ολοκληρωμένα συστήματα σκέψης. Ειδικά για τους Έλληνες είναι πολύ σημαντικό – και δεν το λέω με την ιδεολογική έννοια – να είναι περήφανοι για την κληρονομιά τους. Αντηχεί μαζί τους, μέσα από τη γλώσσα που είναι μέρος αυτού του συστήματος σκέψης.

Οι Έλληνες θεωρούμε τη γλώσσα μας δεδομένη;

Ναι. Αλλά σε ό,τι αφορά εμένα, τα τρία πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή μου είναι η ελληνική γλώσσα, η δυνατότητα να μελετήσω την ελληνική γλώσσα μέσα από το χρόνο, από το 2000 π.Χ. μέχρι σήμερα, και, τρίτον, ο πολιτισμός του τραγουδιού. Η εμπειρία ζωής που νιώθει κάθε Έλληνας με ένα τραγούδι του Θεοδωράκη ή του Χατζηδάκι.

Ακούτε ελληνική μουσική;

Ομολογώ πως ως έφηβος ερωτεύτηκα “Το περιγιάλι το κρυφό”. Αλλά δεν θα είναι ποτέ το ίδιο για μένα, όπως εάν είχα γεννηθεί Έλληνας. Με κοινή εμπειρία τόσο φυσική όσο το να τρως ή να πίνεις.

Ως γλωσσολόγος, βέπετε να υπάρχει συνέχεια στην ελληνική ποίηση;

Υπάρχουν θαυμάσια δείγματα νεοελληνικής ποίησης. Ο Παλαμάς, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος. Αλλά ένας επιστήμονας δεν μπορεί να μιλήσει ποτέ για συνέχεια, γιατί αυτό θα έφερνε στο προσκήνιο ιδεολογικά θέματα – όπως ότι οι σύγχρονοι Έλληνες είναι ακριβώς ίδιοι με τους Αρχαίους Έλληνες. Μελετάμε τόσο τη συνέχεια όσο και την ασυνέχεια ενός πολιτισμού. Για τους Έλληνες η μεγάλη ασυνέχεια ήταν ο χριστιανισμός.

Οι Έλληνες υπερτονίζουμε το κλασικό παρελθόν μας;

Ναι. Και βλέπετε ότι πολύ συχνά το βυζαντινό παρελθόν συνθλίβεται για να αφήσει χώρο στο κλασικό. Είναι καλό ότι είστε Ευρωπαίοι, αλλά όχι όταν αυτό αποβαίνει εις βάρος της ολοκληρωμένης εικόνας της ελληνικής ταυτότητας. Νομίζω ότι οι Έλληνες θα έπρεπε να είναι υπερήφανοι που δεν είναι μόνο Ευρωπαίοι, αλλά είναι επίσης Λεβαντίνοι. Γι ' αυτό ένα από τα πιο αγαπημένα μου κινηματογραφικά έργα είναι το “Ρεμεπέτικο”. Γιατί δείχνει με πολύ όμορφο τρόπο ότι δεν μπορείς να περιορίσεις τον ελληνισμό σε κάτι το ευρωπαϊκό. Ο ελληνισμός είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο.

Η σημερινή πολιτική διαμάχη στην Ευρώπη είναι και μια πολιτισμική σύγκρουση;

Ναι. Βρίσκω προσβλητικό τον τρόπου που οι Δυτικοευρωπαίοι καμιά φορά μιλούν για την Ελλάδα. Ίσως επειδή έχω μελετήσει Ελληνικά τόσο πολύ καιρό και γνωρίζω ότι είναι αδύνοταον να τοποθετήσεις τους Έλληνες μόνο ως Δυτικούς και ως Ευρωπαίους. Η Μικρά Ασία τι ήταν; Φανταστείτε ότι κάποτε ήταν εξίσου ελληνικό για έναν άντρα να φοράει σαρίκι, σκουλαρίκια και τακούνια, εφόσον ζούσε σε περιοχή της Ανατολής και όχι στην Αθήνα.

Είναι η στιγμή να επαναπροσδιορίσουμε την ταυτότητά μας;

Σίγουρα. Νομίζω ότι είναι μια ευκαιρία για τους Έλληνες να επαναπροσδιορίσουν τους εαυτούς τους με έναν πολύ πιο ευρύ τρόπο. Είστε μεγαλύτεροι από την Ευρώπη! Και οι Ευρωπαίοι δνε θα έπρεπε να βάζουν την Ελλάδα σε ένα κουτί!

Μπορούμε να ξεπεράΗ γλώσσα δεν ανήκει λοιπόν στην αρμοδιότητα των γλωσσολόγων, όπως η ιστορία δεν είναι υπόθεση των ιστορικών, η λογοτεχνία των φιλολόγων και τα θρησκευτικά των θεολόγων. Η γλώσσα και η ιστορία ανήκουν στο λαό, ως κοινή πεποίθηση, η λογοτεχνία στους λογοτέχνες, λαϊκούς και λόγιους και η θρησκευτική μας παράδοση επίσης στο λαό και τον κλήρο, στην κυριακάτικη λατρεία. Όλα αυτά συνιστούν την εθνική μας ταυτότητα. σουμε την κρίση;

Είμαι πολύ αισιόδοξος. Είναι θέμα επιβίωσης. Νομίζω ότι η χώρα σας βρίσκεται σε φάση Οδύσσειας. Κι άλλες φορές στην ιστορία σας – όπως στη μάχη της Κρήτης με τους Γερμανούς – έχετε βρεθεί σε φάση Ιλιάδας.

Ιδρύματα σαν το δικό σας μπορούν να βοηθήσουν την Ελλάδα σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο ή περιορίζονται στο ακαδημαϊκό τους έργο;

Το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών προάγει την κληρονομιά του ελληνικού πολιτισμού διαχρονικά. Ιδρύθηκε και χρηαμτοδοτείται από τον Αμερικανό μεγιστάνα Paul Mellon. Δίνουμε υποτροφίες σε σπουδαστές Αρχαίων Ελληνικών, δημιουργούμε τις δικές μας εκδόσεις – πολλές από αυτές ηλεκτρονικές – και έχουμε ποργράμματα επισκέψεων Αμερικανών φοιτητών στην Ελλάδα γθα να γνωρίσουν τον ελληνικό πολιτισμό.

Ποιος θέλει να σπουδάσει Αρχαία Ελληνικά στις μέρες μας;

Πάρα πολλοί. Είναι μια τρομακτική πηγή ανθρώπινης εμπειρίας.

Δεν είναι αλήθεια ότι η Τουρκία υπερέχει στη χρηματοδότηση εδρών στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ;

Νομίζω ότι αυτό είναι άλλος ένας μύθος.

Τα παιδιά σας μιλούν Ελληνικά;

Όχι, καθόλου. Τα Ελληνικά τα λατρεύω, αλλά είναι η επαγγελματική μου ζωή – δεν είναι η οικογένειά μου. Αλλά φανταστείτε ότι η κόρη μου δεν μιλάει ούτε ουγγαρέζικα και ο γιος μου έμαθε ουγγαρέζικα σε μεγάλη ηλικία.

Πηγή: Περιοδικό "Κ" της Κυριακάτικης Καθημερινής, 8 Ιουλίου 2012