Στις 15 Ιουλίου 1921 έγινε πολεμικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια και αποφασίστηκε προέλαση προς τον ποταμό Σαγγάριο, με στόχο την κατάληψη της Αγκυρας. Από όσους συμμετείχαν, επικράτησαν, όπως φαίνεται, οι γνώμες ή, καλύτερα, οι επιθυμίες του Γούναρη, του Θεοτόκη και του Στρατηγού, παρά τις επιφυλάξεις και τους ενδοιασμούς του Παπούλα, του Πάλλη, του Δούσμανη και του ίδιου του Κωνσταντίνου.
Ο Παπούλας είχε πει στον πρίγκιπα Ανδρέα ότι θα υπέβαλλε παραίτηση αν η κυβέρνηση αποφάσιζε προέλαση, αλλά δεν το έκανε. Εμεινε κολλημένος στη θέση του. Από την πλευρά του, ο ανίδεος Θεοτόκης εξήγησε στον πρίγκιπα Ανδρέα ότι επρόκειτο απλώς για ένα «raid» (επιδρομή). Δεν θα το έκανε όμως μόνη η Ταξιαρχία Ιππικού –όπως σκέφτηκε αμέσως ο πρίγκιπας ως στρατιωτικός– αλλά ολόκληρη η Στρατιά! Σε κοσμικούς και συγγενικούς του κύκλους, ο Θεοτόκης δικαιολογούσε την εξόρμηση προς Αγκυρα λέγοντας ότι «θέλει, τελοσπάντων, να πάρει το τσάι του στην Αγκυρα»…
Οχι, δεν έφτασε η Στρατιά Μικράς Ασίας στην Αγκυρα, όπως ίσως διαβάσετε σε αγγλόφωνο βιβλίο που υπόσχεται να σας μάθει «όσα ο καθένας πρέπει να γνωρίζει» για τη νεότερη Ελλάδα. Μετά την αποτυχία της προέλασης τον Αύγουστο και την υποχώρηση του εξουθενωμένου στρατού στις αρχικές του θέσεις τον Σεπτέμβριο, συνεχίστηκε αδίστακτα η εκμετάλλευση του Κωνσταντίνου για την εξαπάτηση στρατού και λαού. Πριν επιστρέψει στην Αθήνα, απευθύνθηκε στη Στρατιά Μικράς Ασίας από την Προύσα, στις 11 Σεπτεμβρίου 1921, «επί τη αναχωρήσει του». Το «διάγγελμα», που δημοσιεύθηκε και στις εφημερίδες, περιλάμβανε ασύστολα ψέματα: «Ηκουσα να φωνάζητε “Στην Αγκυρα! Στην Αγκυρα!” αλλά δεν ηθέλησα να σας αφήσω να πάτε εκεί […] διότι το έργον το οποίον έως τώρα εκάματε μας είναι αρκετόν δια τον σκοπόν μας». Και στο τέλος: «Αμα συμπληρώσητε και το ολίγον έργον όπου σας απομένει, θα επιστρέψητε εις τα σπίτια σας ευτυχείς και υπερήφανοι…».
Ισως δεν έλεγε συνειδητά ψέματα στους στρατιώτες του ο άλλοτε Στρατηλάτης. Είχε ο ίδιος τόσο μικρή επαφή με την πραγματικότητα, στην κατάσταση που βρισκόταν η υγεία του, ώστε έγραφε λίγο νωρίτερα στην Ιταλίδα (πρώην) ερωμένη του Πάολα, σχετικά με την εχθρική στάση των ευρωπαϊκών εφημερίδων: «Εγραψαν ότι ηττηθήκαμε, πράγμα που είναι ακριβώς το ανάποδο από την αλήθεια. […] Αλλά θα δουν σύντομα, όταν θα προσαρτήσουμε τις χώρες που έχουμε κατακτήσει, ότι δεν είμαστε τόσο ηττημένοι όσο θα ήθελαν τόσο πολύ να πιστέψουν». Στο ίδιο γράμμα την πληροφορούσε ότι είχε περάσει πρόσφατα σοβαρή κρίση (επιληψίας), είχε υποστεί αφαίμαξη και είχε μείνει στο κρεβάτι αρκετές μέρες.
Αυτοί που έλεγαν συνειδητά ψέματα με την υπογραφή του Κωνσταντίνου ήσαν εκείνοι που τον έφεραν και τον περιέφεραν στη Μικρά Ασία σαν ζωντανό ακόμη σύμβολο. Στάθηκαν πολύ τυχεροί που δεν πέθανε εκεί στα χέρια τους, αντί στο Παλέρμο ενάμιση χρόνο αργότερα. Στάθηκαν όμως, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, πολύ άτυχοι οι χιλιάδες αδικοχαμένοι που αυτοί πήραν στον λαιμό τους εκείνο το φοβερό καλοκαίρι του 1921. Ανάμεσά τους και ο θείος μου ταγματάρχης Θεόδωρος Β. Τσούμπελης.
* Ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος είναι τ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
https://www.kathimerini.gr/politics/561436408/moiraioi-kai-aneythynoi-stin-kioytacheia-to-1921/
