Πηγή: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C129/613/3983,17818/
Ι. Ερμηνευτικές σημειώσεις Πρόγονοι... πατέρες ἡμῶν... ἡμεῖς οἵδε· Σε τρεις διαφορετικές (και διαφορετικής διάρκειας) εποχές συντελέστηκε το μεγαλείο της Αθήνας: την εποχή των προγόνων (λίγο παρακάτω: ἐκεῖνοι) που έζησαν από τη μυθική εποχή ως το τέλος των μηδικών πολέμων (479 π.Χ.)· των πατέρων, που φτάνει ως το 446 π.Χ., και την εποχή των ομήλικων του Περικλή (που ήταν 60 χρονών τότε): ἡμεῖς οἵδε. Ο όρος καθεστηκυῖα ἡλικία περιλαμβάνει τα χρόνια της σταθεροποίησης του χαρακτήρα, της ωριμότητας, σε αντίθεση, α) με την περίοδο της νεότητας και β) με το ἀχρεῖον της ηλικίας (βλ. παρακάτω, κεφ. 44).
Οἱ αὐτοὶ αἰεὶ οἰκοῦντες· ένας από τους συνηθέστερους λόγους εθνικής υπερηφάνειας των Αθηναίων ήταν η αυτοχθονία τους (κάτι που δημιουργεί στενότερες σχέσεις, μητέρας-παιδιών, ανάμεσα στη χώρα και τους κατοίκους), που έπαιρνε ιδιαίτερη σημασία σε αντιπαράθεση με τους Σπαρτιάτες, που εγκαταστάθηκαν στη Σπάρτη ύστερα από περιπλανήσεις.
Ὅσην ἔχομεν ἀρχήν· η έκταση της αθηναϊκής ηγεμονίας, που δημιούργησαν οι πατέρες της γενιάς του Περικλή, όπως αυτή καθορίστηκε με την Τριακονταετή συνθήκη ειρήνης το 445 π.Χ. Την έκτασή της βλ. στον χάρτη της σελ. 35.
Τὰ πλείω αὐτῆς (τῆς ἀρχῆς)· περισσότερο έχει στο νου του την εσωτερική οργάνωση και σταθεροποίηση της αθηναϊκής ηγεμονίας και λιγότερο την επέκτασή της.
Τοῖς πᾶσι· εννοεί τα απαραίτητα: χρήματα, ναυτικό, λιμάνια, στρατός ξηράς, οχυρωματικά έργα κτλ. Ο Περικλής επιμένει να τονίζει την αύτάρκειαν της Αθήνας και των πολιτών της· πρβλ. κεφ. 39 και 41.
Ἐάσω· με τον τρόπο αυτό ο Περικλής απαλλάσσεται από την υποχρέωση (που επέβαλλε η συνηθισμένη διάρθρωση ενός Επιτάφιου λόγου) να εκθέσει και αυτός με τη σειρά του τα (μυθικά και ιστορικά) πολεμικά κατορθώματα των Αθηναίων και βρίσκει την ευκαιρία να διαθέσει το χρόνο του στη διεξοδική έκθεση των βασικών εννοιών, στις οποίες οφείλεται το αθηναϊκό μεγαλείο: την ἐπιτήδευσιν (γενικές αρχές συμπεριφοράς και μεθόδευσης ενεργειών, συστηματική προσπάθεια), την πολιτείαν (κοινωνική δομή και οργάνωση), το πολίτευμα, οι πολιτειακοί θεσμοί (το Σύνταγμα θα λέγαμε σήμερα) και τούς τρόπους (ο τρόπος ζωής), ό,τι αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή. Εξάλλου, ο απαιτητικότερος για τη γνώση του ένδοξου αθηναϊκού παρελθόντος ακροατής θα μπορούσε να κατατοπιστεί από τη σχετική μυθική παράδοση, από την Ἱστορίην του Ηροδότου (για τον πρωταγωνιστικό ρόλο των Αθηναίων στους Μηδικούς πολέμους), για ό,τι αφορούσε στους προγόνους· από το πρώτο βιβλίο του Θουκυδίδη (κεφ. I 89-118, όπου έχουμε την αφήγηση των γεγονότων της Πεντηκονταετίας), για ό,τι αφορούσε στους πατέρας.
Ἀπὸ δὲ οἵας τε ἐπιτηδεύσεως... εἶμι καὶ ἐπί τὸν τῶνδε ἔπαινον· είναι η «πρόθεσις» του λόγου, η εξαγγελία του θέματος, σύμφωνα με την οποία θα πραγματευτεί δύο θέματα: α) τις γενεσιουργές δυνάμεις, στις οποίες οφείλεται το μεγαλείο της Αθήνας (ἐπιτήδευσις, πολιτεία, τρόποι, κεφ. 37- 41) και β) το εγκώμιο των νεκρών (κεφ. 42-43).
ΙΙ. Θέματα για μελέτη - Ερωτήσεις1. Τὴν γάρ... παρέδοσαν. Η φράση αυτή είναι ενδεικτική της «βραχυλογίας» του Θουκυδίδη. Προσπαθήστε να δικαιολογήσετε τον χαρακτηρισμό αυτό.
2. Δι' ἀρετήν· από τα μυθικά και τα ιστορικά κατορθώματα, με τα οποία οι Αθηναίοι εξασφάλισαν την ελευθερία της πόλης τους, ξεχωρίζουν τα Μηδικά, όπως τα εξιστόρησε ο Ηρόδοτος. Ποιος ήταν γενικά ο ρόλος των Αθηναίων για την απόκρουση του περσικού κινδύνου που απείλησε την Ελλάδα και σε ποιες από τις μάχες των Μηδικών έπαιξαν αυτοί αποφασιστικό ρόλο; Ποιοι πολιτικοί και στρατιωτικοί Αθηναίοι ηγήθηκαν στις κρίσιμες στιγμές των αγώνων αυτών;
3. Να δοθεί αναλυτικότερα το περιεχόμενο των όρων: ἐπιτήδευσις, πολιτεία, τρόποι και ν' αναφερθούν συγκεκριμένα παραδείγματα.
4. Μπορούμε να θεωρήσουμε την πολιτείαν προϋπόθεση (ή καθοριστικό παράγοντα) των τρόπων και της ἐπιτηδεύσεως ή ισχύει το αντίθετο;
5. Αὐτοὶ ἡμεῖς... ἡλικίᾳ· στη φράση αυτή ο «βραχύλογος» Θουκυδίδης διαπράττει έναν φανερό πλεονασμό. Αφού τον δείξετε, αιτιολογήστε τον.
Ι. Ερμηνευτικές σημειώσεις Πρόγονοι... πατέρες ἡμῶν... ἡμεῖς οἵδε· Σε τρεις διαφορετικές (και διαφορετικής διάρκειας) εποχές συντελέστηκε το μεγαλείο της Αθήνας: την εποχή των προγόνων (λίγο παρακάτω: ἐκεῖνοι) που έζησαν από τη μυθική εποχή ως το τέλος των μηδικών πολέμων (479 π.Χ.)· των πατέρων, που φτάνει ως το 446 π.Χ., και την εποχή των ομήλικων του Περικλή (που ήταν 60 χρονών τότε): ἡμεῖς οἵδε. Ο όρος καθεστηκυῖα ἡλικία περιλαμβάνει τα χρόνια της σταθεροποίησης του χαρακτήρα, της ωριμότητας, σε αντίθεση, α) με την περίοδο της νεότητας και β) με το ἀχρεῖον της ηλικίας (βλ. παρακάτω, κεφ. 44).
Οἱ αὐτοὶ αἰεὶ οἰκοῦντες· ένας από τους συνηθέστερους λόγους εθνικής υπερηφάνειας των Αθηναίων ήταν η αυτοχθονία τους (κάτι που δημιουργεί στενότερες σχέσεις, μητέρας-παιδιών, ανάμεσα στη χώρα και τους κατοίκους), που έπαιρνε ιδιαίτερη σημασία σε αντιπαράθεση με τους Σπαρτιάτες, που εγκαταστάθηκαν στη Σπάρτη ύστερα από περιπλανήσεις.
Ὅσην ἔχομεν ἀρχήν· η έκταση της αθηναϊκής ηγεμονίας, που δημιούργησαν οι πατέρες της γενιάς του Περικλή, όπως αυτή καθορίστηκε με την Τριακονταετή συνθήκη ειρήνης το 445 π.Χ. Την έκτασή της βλ. στον χάρτη της σελ. 35.
Τὰ πλείω αὐτῆς (τῆς ἀρχῆς)· περισσότερο έχει στο νου του την εσωτερική οργάνωση και σταθεροποίηση της αθηναϊκής ηγεμονίας και λιγότερο την επέκτασή της.
Τοῖς πᾶσι· εννοεί τα απαραίτητα: χρήματα, ναυτικό, λιμάνια, στρατός ξηράς, οχυρωματικά έργα κτλ. Ο Περικλής επιμένει να τονίζει την αύτάρκειαν της Αθήνας και των πολιτών της· πρβλ. κεφ. 39 και 41.
Ἐάσω· με τον τρόπο αυτό ο Περικλής απαλλάσσεται από την υποχρέωση (που επέβαλλε η συνηθισμένη διάρθρωση ενός Επιτάφιου λόγου) να εκθέσει και αυτός με τη σειρά του τα (μυθικά και ιστορικά) πολεμικά κατορθώματα των Αθηναίων και βρίσκει την ευκαιρία να διαθέσει το χρόνο του στη διεξοδική έκθεση των βασικών εννοιών, στις οποίες οφείλεται το αθηναϊκό μεγαλείο: την ἐπιτήδευσιν (γενικές αρχές συμπεριφοράς και μεθόδευσης ενεργειών, συστηματική προσπάθεια), την πολιτείαν (κοινωνική δομή και οργάνωση), το πολίτευμα, οι πολιτειακοί θεσμοί (το Σύνταγμα θα λέγαμε σήμερα) και τούς τρόπους (ο τρόπος ζωής), ό,τι αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή. Εξάλλου, ο απαιτητικότερος για τη γνώση του ένδοξου αθηναϊκού παρελθόντος ακροατής θα μπορούσε να κατατοπιστεί από τη σχετική μυθική παράδοση, από την Ἱστορίην του Ηροδότου (για τον πρωταγωνιστικό ρόλο των Αθηναίων στους Μηδικούς πολέμους), για ό,τι αφορούσε στους προγόνους· από το πρώτο βιβλίο του Θουκυδίδη (κεφ. I 89-118, όπου έχουμε την αφήγηση των γεγονότων της Πεντηκονταετίας), για ό,τι αφορούσε στους πατέρας.
Ἀπὸ δὲ οἵας τε ἐπιτηδεύσεως... εἶμι καὶ ἐπί τὸν τῶνδε ἔπαινον· είναι η «πρόθεσις» του λόγου, η εξαγγελία του θέματος, σύμφωνα με την οποία θα πραγματευτεί δύο θέματα: α) τις γενεσιουργές δυνάμεις, στις οποίες οφείλεται το μεγαλείο της Αθήνας (ἐπιτήδευσις, πολιτεία, τρόποι, κεφ. 37- 41) και β) το εγκώμιο των νεκρών (κεφ. 42-43).
ΙΙ. Θέματα για μελέτη - Ερωτήσεις1. Τὴν γάρ... παρέδοσαν. Η φράση αυτή είναι ενδεικτική της «βραχυλογίας» του Θουκυδίδη. Προσπαθήστε να δικαιολογήσετε τον χαρακτηρισμό αυτό.
2. Δι' ἀρετήν· από τα μυθικά και τα ιστορικά κατορθώματα, με τα οποία οι Αθηναίοι εξασφάλισαν την ελευθερία της πόλης τους, ξεχωρίζουν τα Μηδικά, όπως τα εξιστόρησε ο Ηρόδοτος. Ποιος ήταν γενικά ο ρόλος των Αθηναίων για την απόκρουση του περσικού κινδύνου που απείλησε την Ελλάδα και σε ποιες από τις μάχες των Μηδικών έπαιξαν αυτοί αποφασιστικό ρόλο; Ποιοι πολιτικοί και στρατιωτικοί Αθηναίοι ηγήθηκαν στις κρίσιμες στιγμές των αγώνων αυτών;
3. Να δοθεί αναλυτικότερα το περιεχόμενο των όρων: ἐπιτήδευσις, πολιτεία, τρόποι και ν' αναφερθούν συγκεκριμένα παραδείγματα.
4. Μπορούμε να θεωρήσουμε την πολιτείαν προϋπόθεση (ή καθοριστικό παράγοντα) των τρόπων και της ἐπιτηδεύσεως ή ισχύει το αντίθετο;
5. Αὐτοὶ ἡμεῖς... ἡλικίᾳ· στη φράση αυτή ο «βραχύλογος» Θουκυδίδης διαπράττει έναν φανερό πλεονασμό. Αφού τον δείξετε, αιτιολογήστε τον.
