Το ιστολόγιο σπεύδει να διευκρινίσει ότι το θέμα του σημερινού
άρθρου ΔΕΝ κρύβει κανέναν υπαινιγμό για την πολιτική κατάσταση: δεν θέλω
να υπαινιχθώ ότι κάποιοι χτίζουν ή έχτιζαν στην άμμο ή ότι τα
προβλήματα της χώρας είναι σαν την άμμο της θάλασσας, απλώς πέρασα
σήμερα από την ακρογιαλιά, είδα τα πιτσιρίκια να κάνουν μπάνιο και να
παίζουν με την άμμο -και θυμήθηκα ένα παλιό μου άρθρο που δεν έχει
ανέβει στο Διαδίκτυο. Δεν εξαντλώ πλήρως το θέμα, ας κάνετε κι εσείς
κάτι 
.
Η άμμος είναι λέξη αρχαία, αλλά όχι και πολύ αρχαία· απαντά πρώτη φορά στον Πλάτωνα· παλαιότερη είναι η λέξη ψάμμος, που έχει την ίδια
σημασία, και που έχει κι αυτή επιβιώσει στη σημερινή γλώσσα, σε λόγιους
σχηματισμούς, όπως ο ψαμμίτης, δηλαδή ο αμμόλιθος, ή η ψαμμίαση, μια
αρρώστια με την οποία στα νεφρά σχηματίζονται συσσωματώματα αλάτων, σαν
άμμος. Για να πω την αλήθεια, τα πράγματα δεν είναι και τόσο απλά·
δηλαδή, εκτός από την ψάμμο, στα αρχαία υπήρχε και μια άλλη λέξη, η
άμαθος (καμιά σχέση με τη σημερινή λέξη ο άμαθος!) που σήμαινε την άμμο, ήδη ομηρική, υπήρχε και η ψάμμος, που με την επίδραση της αμάθου έδωσε τον τύπο ψάμαθος,
και τελικά, από τον συμφυρμό των ψάμμος και άμαθος προέκυψε η άμμος.
Στη λαϊκή γλώσσα, που δεν της καλοκάθονται τα θηλυκά ουσιαστικά σε -ος,
σαν γυναίκες με μουστάκια ένα πράμα, έχει σχηματιστεί και αρσενικός
τύπος, ο άμμος, όπως άλλωστε συμβαίνει και με την ψήφο και τον ψήφο.
Η άμμος φέρνει στο νου την παραλία, αλλά και την έρημο· και θα ξέρετε ίσως το παλιό ανέκδοτο με τον τύπο που φορούσε μάσκα και βατραχοπέδιλα και περπατούσε στη Σαχάρα θαυμάζοντας: μωρέ μπράβο, οχτακόσια χιλιόμετρα παραλία! Βέβαια, άμμος από άμμο διαφέρει· σε κάθε τόπο η χημική σύσταση της άμμου είναι διαφορετική, αλλά σε γενικές γραμμές το βασικό της συστατικό είναι το διοξείδιο του πυριτίου.
Στα λατινικά υπήρχαν δυο λέξεις για την άμμο, sabulum για τη χοντρή άμμο και (h)arena για τη λεπτή. Από την πρώτη λέξη προέκυψε η σημερινή γαλλική sable, ενώ από τη δεύτερη η σημερινή ισπανική arena. Θα καταλάβατε βέβαια ότι και η δική μας αρένα, ο στίβος της ταυρομαχίας δηλαδή, αλλά και ο τόπος όπου μάτωναν και πέθαιναν οι Ρωμαίοι μονομάχοι, από αυτή την arena προέρχεται, επειδή ο στίβος ήταν στρωμένος με λεπτήν άμμο. Τώρα τελευταία έχει γίνει της μόδας να ονοματίζονται αρένες τα νεόδμητα υπερσύγχρονα γήπεδα ποδοσφαίρου, ιδίως στη Γερμανία: όχι παράλογο· εκεί αναμετριούνται οι σύγχρονοι μονομάχοι και το πλήθος πάλι για άρτον και θεάματα κραυγάζει, τότε στο Κολοσσαίο, σήμερα στο Φέλτινς Αρένα του Γκελζενκίρχεν ή την Αλιάντς Αρένα του Μονάχου· έχουμε κι εμείς στη Λάρισα την ΑΕΛ Αρένα. Από τις συγκρούσεις των μονομάχων και το κλισέ “αίμα και άμμος”, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει βίαιες συγκρούσεις και όχι μόνο σε γήπεδα ποδοσφαίρου.
Η άμμος αποτελείται από κόκκους, πολλούς κόκκους, αναρίθμητους. Σαν την άμμο της θάλασσας, λέμε, για να δώσουμε την ιδέα του μεγάλου πλήθους. Όπως ίσως θα περιμένατε, η ιδέα της παρομοίωσης του αμέτρητου πλήθους με τους κόκκους της άμμου είναι πολύ παλιά, τη βρίσκουμε στον Όμηρο· στην Ιλιάδα (Ι385), ο Αχιλλέας, κακιωμένος, δηλώνει ότι δεν θα γυρίσει στο στρατόπεδο μακάρι να του χαρίσει ο Αγαμέμνονας τόσα δώρα όσα η άμμος και η σκόνη: οὐδ᾽ εἴ μοι τόσα δοίη ὅσα ψάμαθός τε κόνις τε. Ίδια εικόνα έχουμε και σε άλλους αρχαίους συγγραφείς, ενώ στη Βίβλο βρίσκουμε τη σημερινή εικόνα: ως η άμμος της θαλάσσης, κάτι που συνεχίζεται και σε νεότερα δημοτικά τραγούδια, π.χ. επλήθυν’ η αγάπη μας σαν του γιαλού την άμμο. Στο slang.gr βρίσκω ότι η έκφρ. “τον άμμο της θάλασσας” χρησιμοποιείται, ως ένδειξη τεράστιου πλήθους, στην αργκό των μουσικών, για κάποιον που έχει πλουσιότατο ρεπερτόριο.
Μάλιστα, οι αρχαίοι κωμικοί συγγραφείς είχαν πλάσει και το αριθμητικό «ψαμμακόσιοι» (δηλ. τόσοι πολλοί όσο οι κόκκοι της άμμου), ενώ ο Αριστοφάνης στους Αχαρνείς βάζει τον Δικαιόπολη, στην αρχή αρχή του έργου, να παραπονιέται πως σ’ όλη του τη ζωή έχει δοκιμάσει μόνο τέσσερις χαρές, ενώ βάσανα «ψαμμακοσιογάργαρα», αμέτρητα βουνά. Οι αρχαίοι είχαν και την παροιμία άμμον μετρείν, σαν μια από τις πολλές εκφράσεις του ανέφικτου. Κι αυτή έχει επιβιώσει στη δημοτική ποίηση: Να κάθομαι να ξεμετρώ κουκί κουκί την άμμο.
Μια άλλη φράση με την άμμο, πολύ συχνή, είναι χτίζω στην άμμο, που τη λέμε για όσους ξεκινούν κάτι που στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια, κι έτσι ματαιοπονούν. Το έλεγε το Ευαγγέλιο, «και πας ο ακούων μου τους λόγους τούτους και μη ποιών αυτούς ομοιωθήσεται ανδρί μωρώ, όστις ωκοδόμησεν την οικίαν αυτού επί την άμμον» (Ματθ. 7,26), το λέει και το λαϊκό τραγούδι, «είναι σκληρό στην άμμο να χτίζεις παλάτια, ο βοριάς θα τα κάνει συντρίμμια κομμάτια». Ανάλογες εκφράσεις υπάρχουν και σε άλλες γλώσσες, άλλωστε.
Σε ένα από τα γνωστότερα ελέω μελοποίησης ποιήματά του, ο Σεφέρης μάς θύμισε πως ό,τι γράφεται στην άμμο δεν αντέχει για πολύ, αφού αρκεί να φυσήξει ο μπάτης για να σβηστεί η γραφή. Αλλά τα παιδιά που γράφουν πάνω στην άμμο την ξανθή το ξέρουν πως δεν θα είναι για πολύ. Τις προάλλες δυο-τρία μεγάλα παιδιά έγραφαν επί ολόκληρες εβδομάδες στην άμμο μια μεγάλη λέξη: αναδιαπραγμάτευση, μα μόλις φύσηξε άγρια η τραμουντάνα η λέξη γρήγορα σβήστηκε -αλλά ας μην πολιτικοποιήσουμε το άρθρο.
.
Η άμμος φέρνει στο νου την παραλία, αλλά και την έρημο· και θα ξέρετε ίσως το παλιό ανέκδοτο με τον τύπο που φορούσε μάσκα και βατραχοπέδιλα και περπατούσε στη Σαχάρα θαυμάζοντας: μωρέ μπράβο, οχτακόσια χιλιόμετρα παραλία! Βέβαια, άμμος από άμμο διαφέρει· σε κάθε τόπο η χημική σύσταση της άμμου είναι διαφορετική, αλλά σε γενικές γραμμές το βασικό της συστατικό είναι το διοξείδιο του πυριτίου.
Στα λατινικά υπήρχαν δυο λέξεις για την άμμο, sabulum για τη χοντρή άμμο και (h)arena για τη λεπτή. Από την πρώτη λέξη προέκυψε η σημερινή γαλλική sable, ενώ από τη δεύτερη η σημερινή ισπανική arena. Θα καταλάβατε βέβαια ότι και η δική μας αρένα, ο στίβος της ταυρομαχίας δηλαδή, αλλά και ο τόπος όπου μάτωναν και πέθαιναν οι Ρωμαίοι μονομάχοι, από αυτή την arena προέρχεται, επειδή ο στίβος ήταν στρωμένος με λεπτήν άμμο. Τώρα τελευταία έχει γίνει της μόδας να ονοματίζονται αρένες τα νεόδμητα υπερσύγχρονα γήπεδα ποδοσφαίρου, ιδίως στη Γερμανία: όχι παράλογο· εκεί αναμετριούνται οι σύγχρονοι μονομάχοι και το πλήθος πάλι για άρτον και θεάματα κραυγάζει, τότε στο Κολοσσαίο, σήμερα στο Φέλτινς Αρένα του Γκελζενκίρχεν ή την Αλιάντς Αρένα του Μονάχου· έχουμε κι εμείς στη Λάρισα την ΑΕΛ Αρένα. Από τις συγκρούσεις των μονομάχων και το κλισέ “αίμα και άμμος”, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει βίαιες συγκρούσεις και όχι μόνο σε γήπεδα ποδοσφαίρου.
Η άμμος αποτελείται από κόκκους, πολλούς κόκκους, αναρίθμητους. Σαν την άμμο της θάλασσας, λέμε, για να δώσουμε την ιδέα του μεγάλου πλήθους. Όπως ίσως θα περιμένατε, η ιδέα της παρομοίωσης του αμέτρητου πλήθους με τους κόκκους της άμμου είναι πολύ παλιά, τη βρίσκουμε στον Όμηρο· στην Ιλιάδα (Ι385), ο Αχιλλέας, κακιωμένος, δηλώνει ότι δεν θα γυρίσει στο στρατόπεδο μακάρι να του χαρίσει ο Αγαμέμνονας τόσα δώρα όσα η άμμος και η σκόνη: οὐδ᾽ εἴ μοι τόσα δοίη ὅσα ψάμαθός τε κόνις τε. Ίδια εικόνα έχουμε και σε άλλους αρχαίους συγγραφείς, ενώ στη Βίβλο βρίσκουμε τη σημερινή εικόνα: ως η άμμος της θαλάσσης, κάτι που συνεχίζεται και σε νεότερα δημοτικά τραγούδια, π.χ. επλήθυν’ η αγάπη μας σαν του γιαλού την άμμο. Στο slang.gr βρίσκω ότι η έκφρ. “τον άμμο της θάλασσας” χρησιμοποιείται, ως ένδειξη τεράστιου πλήθους, στην αργκό των μουσικών, για κάποιον που έχει πλουσιότατο ρεπερτόριο.
Μάλιστα, οι αρχαίοι κωμικοί συγγραφείς είχαν πλάσει και το αριθμητικό «ψαμμακόσιοι» (δηλ. τόσοι πολλοί όσο οι κόκκοι της άμμου), ενώ ο Αριστοφάνης στους Αχαρνείς βάζει τον Δικαιόπολη, στην αρχή αρχή του έργου, να παραπονιέται πως σ’ όλη του τη ζωή έχει δοκιμάσει μόνο τέσσερις χαρές, ενώ βάσανα «ψαμμακοσιογάργαρα», αμέτρητα βουνά. Οι αρχαίοι είχαν και την παροιμία άμμον μετρείν, σαν μια από τις πολλές εκφράσεις του ανέφικτου. Κι αυτή έχει επιβιώσει στη δημοτική ποίηση: Να κάθομαι να ξεμετρώ κουκί κουκί την άμμο.
Μια άλλη φράση με την άμμο, πολύ συχνή, είναι χτίζω στην άμμο, που τη λέμε για όσους ξεκινούν κάτι που στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια, κι έτσι ματαιοπονούν. Το έλεγε το Ευαγγέλιο, «και πας ο ακούων μου τους λόγους τούτους και μη ποιών αυτούς ομοιωθήσεται ανδρί μωρώ, όστις ωκοδόμησεν την οικίαν αυτού επί την άμμον» (Ματθ. 7,26), το λέει και το λαϊκό τραγούδι, «είναι σκληρό στην άμμο να χτίζεις παλάτια, ο βοριάς θα τα κάνει συντρίμμια κομμάτια». Ανάλογες εκφράσεις υπάρχουν και σε άλλες γλώσσες, άλλωστε.
Σε ένα από τα γνωστότερα ελέω μελοποίησης ποιήματά του, ο Σεφέρης μάς θύμισε πως ό,τι γράφεται στην άμμο δεν αντέχει για πολύ, αφού αρκεί να φυσήξει ο μπάτης για να σβηστεί η γραφή. Αλλά τα παιδιά που γράφουν πάνω στην άμμο την ξανθή το ξέρουν πως δεν θα είναι για πολύ. Τις προάλλες δυο-τρία μεγάλα παιδιά έγραφαν επί ολόκληρες εβδομάδες στην άμμο μια μεγάλη λέξη: αναδιαπραγμάτευση, μα μόλις φύσηξε άγρια η τραμουντάνα η λέξη γρήγορα σβήστηκε -αλλά ας μην πολιτικοποιήσουμε το άρθρο.
Source: Sarantakos
